Tứ Diệu Đế không chỉ là nguyên lý cơ bản trong Phật giáo, mà còn là bốn sự thật về đời sống con người mà chúng ta nên hiểu biết. Vậy Tứ diệu đế là gì? Xin mời quý độc giả cùng SEO Tâm Linh tham khảo bài viết sau đây.
Tứ diệu đế là gì?
Tứ Diệu Đế (hay Tứ Thánh Đế) là “những sự thật của bậc thánh”, tức là những sự thật hoặc những điều có thật dành cho “những người có tâm linh đáng kính”. Tứ có nghĩa là bốn, Diệu ở đây chỉ sự kỳ diệu, phép màu cao quý và Đế là các chân lý, sự thật rõ ràng. Tóm lại, Tứ Diệu Đế là bốn chân lý, sự thật rõ ràng và kỳ diệu. Các sự thật bao gồm:
- Khổ đế: Nỗi đau khổ.
- Tập đế: Nguyên nhân gốc rễ của đau khổ.
- Diệt đế: Chấm dứt đau khổ và tham sân si.
- Đạo đế: Giải thoát con người khỏi đau khổ trong cuộc sống này.
Sơ đồ tứ diệu đế
Theo tinh thần Phật giáo, chân lý Khổ đế và Tập đế được coi là những nguyên nhân gây ra nỗi đau khổ của con người. Chân lý Diệt đế giúp con người tìm đến con đường chân lý, giác ngộ và hiểu được sự thật để tìm cách chấm dứt nó. Chân lý Đạo đế được coi như một loại thuốc để giúp mỗi người thoát khỏi nỗi đau khổ.
Phật giáo giảng dạy về Tứ Diệu Đế không chỉ là lý thuyết mà còn bao gồm cả thực hành. Tứ Diệu Đế cùng với hệ thống giáo lý của Phật giáo đã trở thành một phương pháp chữa bệnh tuyệt vời cho mọi người.
Ý nghĩa của tứ diệu đế trong đạo Phật
Tứ Diệu Đế là cốt lõi, trụ cột của giáo pháp Phật pháp. Tất cả các giáo pháp khác của Đức Phật đều dựa trên nền tảng của Tứ Diệu Đế.
Khi xã hội và tâm linh Ấn Độ đang bế tắc, Đức Phật đã giới thiệu Tứ Diệu Đế trong bài giảng đầu tiên cho năm anh em Kiều Trần Như sau khi trở thành Đại Sư.
Đó là một bài giảng sống động, thực tiễn, dựa trên kinh nghiệm giác ngộ của Đức Phật sau khi trải qua 6 năm tìm thầy học đạo và 5 năm tu tập khổ hạnh. Bài giảng này tập trung vào giải quyết các vấn đề thực tế của con người, vì vậy nó là rất quan trọng đối với xã hội thời bấy giờ và vẫn rất có giá trị cho loài người hàng ngàn năm sau đến tận ngày nay.
Đức Phật đã dạy rằng: “Nếu không hiểu rõ Tứ Diệu Đế, con người sẽ không thể tránh được sự luân hồi và đau khổ.” Tứ Diệu Đế chỉ ra sự thật về cuộc sống đau khổ của con người, nguồn gốc của nó, cách chấm dứt nó và cách thực hành để đạt được sự giải thoát. Giáo lý này bao gồm cả lý thuyết và thực hành.
Đức Phật đã giảng dạy về khổ đau của cuộc sống một cách trung thực và dễ hiểu. Sự thật đó rất thiết thực vì mỗi người đều phải trải qua nó. Nhưng Đức Phật không giảng về khổ đau để khiến chúng ta cảm thấy bi quan hay bế tắc. Ngay sau khi giảng về Khổ đế, Ngài đã giảng về nguyên nhân của khổ đau và con đường giúp chúng ta thoát khỏi nó và đạt được hạnh phúc chân thật. Đó chính là ý nghĩa sâu sắc của Tứ Diệu Đế.
Tứ thánh đế của Phật giáo gồm những gì?
Như đã nêu trên, Tứ Diệu Đế bao gồm bốn giáo lý: Khổ đế, Tập đế, Diệt đế và Đạo đế. Mỗi giáo lý mang ý nghĩa riêng và chúng tôi đã tổng hợp chúng dưới đây để các bạn có thể tham khảo.
Khổ đế
Có nhiều cách khiến con người đau khổ, chẳng hạn như bệnh tật, yêu thương và thù hận. Theo Phật giáo, đau khổ được chia thành ba loại cụ thể tương đương với ba cảnh tượng Đức Phật đã nhìn thấy ngoài cung điện của Ngài: tuổi già, bệnh tật và cái chết.
Đức Phật cũng đã chỉ ra rằng, khổ đau còn nhiều hơn thế, vì cuộc sống không luôn đáp ứng được nhu cầu và mong đợi của con người, khiến họ phải trải qua sự ham muốn và thèm khát. Khi con người đạt được những gì mình mong muốn, niềm vui chỉ kéo dài một thời gian ngắn trước khi trở nên đơn điệu và nhàm chán, khiến họ cảm thấy nản lòng và thất vọng.
Thậm chí, khi không gặp phải bất kỳ đau khổ nào, con người vẫn không cảm thấy hài lòng với cuộc sống. Tuy nhiên, Đức Phật không chỉ dạy về đau khổ mà còn chỉ dẫn con người cách kết thúc nó.
Để hiểu sâu sắc hơn về đau khổ, mỗi người cần tìm hiểu về nỗi khổ mà họ đang gặp phải và nhận thức rằng cảm xúc vui sướng, hạnh phúc hay khoái lạc chỉ là biến thể của đau khổ và để đạt được hạnh phúc thực sự, con người cần giảm bớt đau khổ.
Tập đế
Trong Phật giáo, có một giáo lý được gọi là Tập đế, nó nói về nguyên nhân gây ra đau khổ của con người. Đức Phật đã chỉ ra rằng, đau khổ phát sinh từ ham muốn và nhu cầu của con người, bao gồm sự tham lam, sự thiếu hiểu biết và sự hận thù.
Con người luôn tìm kiếm hạnh phúc bên ngoài mà không nhận ra rằng sự khao khát này xuất phát từ bản chất vô minh của mỗi người. Họ bị ảo tưởng bởi tiền tài và danh vọng, và điều này dẫn đến hành động tiêu cực và sự hận thù. Để tránh đau khổ, con người nên tìm hiểu và gắn bó với các quan điểm và lý tưởng trong giáo lý và thế giới xung quanh mình.
Diệt đế
Trong Phật giáo, có một giáo lý nói về cách kết thúc đau khổ. Đức Phật dạy rằng, để chấm dứt sự ham muốn và đau khổ, con người cần giải thoát bản thân.
Khi giải thoát khỏi đau khổ và dục vọng, con người có thể kết thúc vòng luân hồi và trở về vãng sanh, đến Niết bàn – trạng thái không còn Ba Ngọn Lửa của sự tham lam, ảo tưởng và thù hận. Niết bàn là trạng thái tâm trí tinh khiết, không có cảm xúc tiêu cực hay sợ hãi.
Đạo đế
Trong Phật giáo, Đức Phật được ví như bác sĩ kê toa cho con người điều trị bệnh tật. Giáo lý Tứ Diệu Đế nói về Đạo đế, đó là chân lý để chấm dứt khổ đau và bao gồm Bát Chánh Đạo – tập hợp những nguyên tắc giúp con người tránh được ham muốn và đau khổ.
Bát Chánh Đạo bao gồm chánh kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh niệm và chánh định. Chúng hỗ trợ và tương hỗ cho nhau tạo thành một vòng tròn khép kín.
Tầm quan trọng của Tứ thánh Đế
Tứ Diệu Đế là giáo lý căn bản nhất trong Phật giáo, quan trọng đối với cả Đại thừa. Để đạt được kết quả tốt nhất, người tu hành không thể bỏ qua Tứ Diệu Đế. Mặc dù đây là một pháp môn tiến chậm, nhưng nó sẽ tạo nên sự vững chắc và kiên cố nhất.
Tuy không đưa trực tiếp con người tới quả Phật, nhưng tu hành theo Tứ Diệu Đế sẽ đưa người tu hành tiến tới với quả vị A La Hán và từ đó tiếp tục tu thêm các pháp môn khác trong Đại thừa để tiến tới quả Phật.
Điều đặc biệt của Tứ Diệu Đế là ai cũng có thể tu tập được, không cần trình độ học thức cao hay trí tuệ vững mạnh như những pháp môn khác. Chính vì vậy, Tứ Diệu Đế đã trở thành pháp môn phổ thông của cả hai phái Tiểu thừa và Đại thừa.
Ứng dụng tứ diệu đế vào đời sống
Tứ Diệu Đế không phải là một thánh điển để tụng đọc mỗi ngày hoặc một lý thuyết suông để tôn thờ lễ bái. Thực tế, nó là một phép thực hành có thể giải quyết tất cả khổ đau trong cuộc sống hằng ngày chỉ trong bốn bước.
Nhận diện một nỗi khổ đau
Để nhận diện một nỗi khổ đau, ta cần chân thật nhìn nhận và công nhận rằng ta đang trải qua nó. Tuy nhiên, việc này không dễ dàng và yêu cầu ta tích lũy đủ năng lượng chánh niệm hàng ngày để luôn nhìn nhận mọi sự vật và hiện tượng một cách khách quan, mà không bị cuốn vào niềm đau đó.
Thường thì chúng ta khó can đảm nhận thức rằng ta đang khổ, và thường dùng lý lẽ để biện minh hoặc trốn tránh sự thật này. Bản ngã tinh quái trong tâm thức của chúng ta thường luồn lách, trốn tránh để chúng ta không thể nhìn thấy sự thật.
Như một người say, khi được nhắc nhở để dừng uống, anh ta vẫn kiên quyết phủ nhận và không thừa nhận mình say. Chúng ta giống như những người say trong cuộc đời này.
Tìm ra nguyên nhân của một nỗi khổ đau
Để tìm ra nguyên nhân của một nỗi khổ đau, ta cần nhìn sâu và tìm hiểu. Nguyên nhân của mỗi khổ đau đều có, và đôi khi chúng ta cảm thấy buồn một cách vô cớ, nhưng nếu ta chú ý và tỉnh táo, ta sẽ tìm ra nguyên nhân của nó.
Có thể vì ta không đạt được điều mình mong muốn, hoặc vì ta sống với những người gây oán hận, hoặc vì ta cảm thấy cô đơn và xa lánh người mình yêu thương. Là một người tu hành, ta không thể cho rằng chúng ta buồn một cách mơ hồ như trong bài thơ của Xuân Diệu, mà phải nhìn rõ nguyên nhân của nỗi buồn.
Thường chúng ta cảm thấy buồn nhưng không đủ tỉnh táo hoặc năng lượng chánh niệm để tìm ra nguyên nhân. Chúng ta để cho nỗi buồn đó chi phối, làm cho năng lượng của chúng ta trì trệ và thiếu sinh khí. Ba phiền não căn bản chi phối ta trong mọi hoàn cảnh đó là sự tham lam, sân si và căm phẫn. Chúng là gốc rễ của mọi nỗi khổ và đau đớn.
Tham là một khía cạnh đa dạng: tham tiền, tham sắc, tham danh, tham ăn, tham ngủ… Khi chúng ta đối mặt với nỗi khổ đau, cần ngồi yên và tìm hiểu thực trạng của mình một cách khách quan để xác định nguyên nhân và giải thoát nửa nỗi đau đó. Tham bắt đầu từ sự thô lỗ đến sự tế nhị hơn, từ việc tham cho bản thân đến việc tham cho đoàn thể của ta.
Con người có xu hướng phụ thuộc vào một đối tượng để cảm thấy an toàn, đó là lý do tại sao có khái niệm “tự do trong khuôn khổ.” Hạt giống tham sống, sợ chết là gốc rễ của toàn bộ hành vi, nói năng và hành xử của con người.
Tuy nhiên, nếu nhìn sâu sắc vào nguyên nhân này và áp dụng lời dạy của Phật để chuyển hóa tham thành vô tham, ta sẽ đạt được trạng thái an lạc và diệt đế. Tương tự, hạt giống sân khiến cho con người dễ bị nóng giận, bực tức, và gây ra những hành động gây tổn hại đến người khác. Việc lắng dịu tâm trí và giải tỏa sân hận là rất cần thiết để hạn chế những tệ nạn xã hội như đánh nhau, chém giết.
Hạt giống của lòng tham và sân hận bắt nguồn từ sự si mê, khi chúng ta cho rằng bản thân chính là năm uẩn (sắc, thọ, tưởng, hành, thức). Khi bị xúc phạm hay tổn thương, ta dễ dàng đối xử tệ bạc với người khác như họ đã làm với ta, vì “tôi” hay “bản ngã” của ta không đủ sáng suốt để tuân theo lời Phật dạy. Thực tế, năm uẩn không tồn tại; do sự mê muội và nhầm lẫn, chúng ta tin chúng là bản thân mình và cố bảo vệ thân xác và tâm hồn bằng mọi cách.
Nhận diện hạnh phúc thật sự
Nhận diện hạnh phúc thật sự: Khi chúng ta nhìn thấu khổ đau và nguyên nhân gây ra nó, chúng ta cũng nhận ra được niềm vui an lạc. Hạnh phúc có thể đến từ sự thỏa mãn giác quan, nhưng loại hạnh phúc ấy chỉ tạm thời và ngắn ngủi, giống như giọt mật trên lưỡi dao – khi thưởng thức vị ngọt ấy, chúng ta dễ bị lưỡi dao làm tổn thương nếu không cẩn thận.
Hạnh phúc ngoài thế gian đưa chúng ta đến sự thanh tịnh và an nghỉ. Hạnh phúc chân thật hiện hữu khi ta biến đổi ba hạt giống căn bản phiền não – tham, sân, si – thành vô tham, vô sân, vô si, từ chấp ngã thành vô ngã. Lúc ấy, con người thật sự tự do hạnh phúc, giống như chim phượng hoàng bay lượn trên bầu trời cao rộng, thanh thản và bình yên mọi lúc mọi nơi.
Chúng ta có thể nhận diện hạnh phúc thật sự trong cuộc sống hàng ngày. Chìa khóa của hạnh phúc là biết nhận ra những điều kiện hạnh phúc đơn giản, dường như bình thường, gọi là xả thọ, như có mắt sáng, chân khỏe, thân thể khỏe mạnh, gia đình bình an, và nhiều điều khác luôn có mặt trong cuộc sống của ta. Tuy nhiên, do thiếu chánh niệm, chúng ta không nhận ra rằng chính những điều đó đã là hạnh phúc lớn lao. Chỉ khi mất đi chúng, ta mới hiểu rõ giá trị của đôi mắt sáng hay đôi chân khỏe mạnh.
Chìa khóa mở cánh cửa hạnh phúc là chánh niệm, giúp chúng ta nhận thức rằng ta có rất nhiều điều kiện hạnh phúc. Chánh niệm biến xả thọ thành lạc thọ, là nguồn gốc của hạnh phúc.
Con đường thoát khổ
Để tìm con đường thoát khổ theo đạo Phật, ta cần hiểu nguyên nhân gây ra khổ đau và tìm hiểu sâu sắc về hạnh phúc khi chấm dứt khổ đau. Bát Chánh Đạo bao gồm tám ngành, trong đó chánh niệm là quan trọng nhất. Chánh niệm giúp chuyển hóa khổ đau thành hạnh phúc.
Ví dụ, trong gia đình nếu xảy ra bất hòa, ta cần nhận diện và tìm hiểu nguyên nhân. Bằng cách sử dụng ái ngữ hoặc sổ tay hòa hợp, ta có thể giải quyết bất hòa một cách êm đẹp và tìm ra sự cảm thông và hòa hợp. Đó là Diệt đế và Đạo đế trong đạo Phật.
Bài giảng Tứ thánh đế Sư Cô Giác Lệ Hiếu
Tứ thánh đế sẽ được giải thích rõ hơn trong bài giảng của Sư Cô Giác Lệ Hiếu tại video dưới đây:
Hy vọng bài viết sẽ giúp quý độc giả hiểu sâu hơn về Tứ Diệu Đế và chia sẻ những tri thức mình học được từ bài viết này. Kính chúc quý vị vận dụng lời Phật dạy, coi Tứ diệu đế như ngọn đèn soi đường trong hành trình tu tập, tiến bước đến sự giác ngộ, an lạc và giải thoát.
