Chấp trước là gì? Đây là tình trạng thiếu suy nghĩ trước đó, ngược lại với “buông xả”. Nếu ta tiếp tục giữ vững thái độ chấp trước, nó sẽ dần trở thành một thói quen, đẩy ta vào tình trạng mê tín, thái quá và tạo ra sự tự ái quá mức. Điều này sẽ gây ra nhiều đau khổ và phiền muộn khi ta không thể đạt được những gì mình muốn.
Chấp trước là gì?
Từ “chấp” có nghĩa là cầm, nắm giữ, trong khi “trước” có nghĩa là bị vướng mắc hoặc giữ chặt. Chấp trước là hành động bám chặt vào một ý tưởng hoặc niềm tin, cho rằng nó là thật sự và vĩnh cửu.
Chấp trước có thể bắt nguồn từ tình yêu hoặc dục vọng khi nghĩ đến người khác. Tuy nhiên, nó cũng có thể là ái kiến, khi tâm trí bị trói buộc vào hình thức và dục vọng, gây ra sự ham muốn trần tục và giới hạn tầm nhìn của chúng ta.
Các ví dụ về chấp trước trong cuộc sống và các lĩnh vực khác nhau
Dưới đây là một số ví dụ về chấp trước trong cuộc sống và các lĩnh vực khác nhau:
- Trong lĩnh vực chính trị: Người ủng hộ một đảng chính trị có xu hướng tìm kiếm và chia sẻ những thông tin tích cực về đảng mình ủng hộ, trong khi bỏ qua hoặc chống lại những thông tin tiêu cực hoặc đối lập.
- Trong đầu tư: Nhà đầu tư có thể chọn những thông tin hỗ trợ quyết định đầu tư của họ, trong khi bỏ qua những thông tin tiêu cực hoặc cảnh báo về rủi ro.
- Trong y học: Bệnh nhân có thể tin vào một phương pháp điều trị không chính thống vì họ tìm thấy những câu chuyện thành công trên mạng, trong khi bỏ qua những nghiên cứu khoa học chính thống cho thấy phương pháp đó không hiệu quả.
- Trong mối quan hệ: Khi yêu một người, chúng ta có xu hướng nhìn nhận những phẩm chất tốt của họ và bỏ qua những khuyết điểm, điều này có thể dẫn đến việc chấp nhận một mối quan hệ không lành mạnh.
- Trong giáo dục: Giáo viên có thể có chấp trước về năng lực học tập của học sinh dựa trên thành tích trước đây, điều này có thể ảnh hưởng đến cách giáo viên đánh giá và hỗ trợ học sinh trong quá trình học tập.
- Trong truyền thông: Người tiêu dùng thông tin có thể chọn lọc những nguồn tin tức phù hợp với quan điểm của họ và tránh những nguồn tin đối lập, dẫn đến việc tạo ra một “lọc bong bóng” xung quanh họ.
Nhận biết và hiểu về chấp trước giúp chúng ta có thể đối mặt với những thông tin một cách khách quan hơn, tránh rơi vào bẫy những quan điểm thiên vị và đưa ra những quyết định đúng đắn hơn trong cuộc sống.
Các hậu quả tiêu cực của việc chấp trước
Đức Phật đã xác nhận rằng những người cố chấp như thế không thể mở lòng để học hỏi thêm từ người khác. Hình ảnh này giống như một ly nước đã đầy, không thể thêm nước vào được nữa.
Do đó, kiến thức của họ bị hạn chế trong những thông tin cũ, không có chỗ cho những thông tin mới và hữu ích hơn. Họ không thừa nhận thiếu sót của bản thân, không biết đâu là đúng – sai, trái – phải, chỉ lo bảo vệ ý kiến của mình và từ chối lắng nghe thông tin trái chiều.
Kiến thức trong thế giới rộng lớn không thể nắm bắt được hoàn toàn, và nó thay đổi theo thời gian. Tuy nhiên, những người cố chấp lại cố định trong một kiến thức nhất định và không sẵn lòng học hỏi thêm điều gì.
Đức Phật đã nói rằng những người cố chấp tự mình ngăn chặn cơ hội tiếp cận và học hỏi từ Ngài. Điều này là nguyên nhân gốc rễ dẫn đến sự tranh đấu, vì họ sống trong sự mù mờ của dục vọng và không có sự chiếu cố của đạo sư, pháp môn, và tăng ni.
Trong Kinh, có ghi lại rằng: “Người cố chấp không tôn trọng ý kiến của người khác và không tuân theo hướng dẫn của giáo sư. Họ không học hỏi từ pháp môn và không đạt được đầy đủ kiến thức.”
Bao phủ bản thân bằng tư tưởng hẹp hòi và cố định
Những người cố chấp không lắng nghe ai nói, tin rằng chỉ có quan điểm của mình là đúng và không tôn trọng hoặc chấp nhận ý kiến của người khác. Điều này được gọi trong Phật giáo là “chấp trước tà kiến”.
Những người cố chấp, gắn bó quá mức với kiến thức mà họ đã biết, thường hạn chế bản thân trong một cách nhìn hẹp và dần dần xa rời thực tế, cuộc sống trở nên mờ nhạt trong tâm trí họ.
Một khi họ cố chấp vào một điều hoặc khái niệm nào đó, họ sẽ khăng khăng cho rằng mình đúng và tìm mọi cách để bác bỏ hoặc phủ định thông tin sai. Do đó, họ không bao giờ nhìn thấy “đôi chân” của sự thật.
Với tính cách như vậy, họ trở nên khó tiếp cận, tiêu cực và không ai muốn gần gũi hay chia sẻ với họ. Họ tự giam mình trong những định kiến, mất đi sự tự do trong việc nhận thức.
Sự mệt mỏi, căng thẳng trong cuộc sống
Hãy tưởng tượng một người chỉ thích nằm trên những chỗ ấm và êm ái, khi gặp những chỗ cứng và không thoải mái, họ không thể ngủ. Kết quả là họ thao thức suốt đêm và không thể nghỉ ngơi. Chỉ với một sự khác biệt nhỏ như vậy, họ đã tự gây mệt mỏi và căng thẳng cho bản thân.
Những người này có ý thức cá nhân rất mạnh, luôn xây dựng bức tường ngăn cách với mọi người, dễ tức giận và phẫn nộ trước ý kiến khác biệt.
Dù họ có sắc đẹp, thành công và giàu có, nhưng với tính cách này, họ trở thành những hòn đảo lạnh lẽo. Dù có ở gần nhau, họ không thể làm ấm lòng nhau. Người khác cố gắng giao tiếp nhưng chỉ tạo ra sự căng thẳng và làm cuộc sống trở nên mệt mỏi và nặng nề hơn.
Những người cố chấp muốn áp đặt suy nghĩ và giới hạn mà họ yêu cầu người khác phải đáp ứng để được yêu thương và quý mến. Nếu những người thân yêu làm điều ngược lại với suy nghĩ và sở thích của họ, họ sẽ tức giận.
Họ không thể chấp nhận sự thật rằng mỗi người là một thế giới nhỏ và duy nhất, không ai giống ai. Vì vậy, việc hy vọng ai đó sống theo “khuôn” mà họ đã tạo ra là điều không thể xảy ra. Vì vậy, họ tự gánh chịu tổn thương và đau khổ.
Tham, sân sâu nặng
Người cố chấp thường không thừa nhận rằng họ bị ám ảnh bởi lòng tham, họ tin rằng họ vẫn làm những việc tốt, và chỉ tham vào việc cúng dường thì không phải là tham.
Tham không chỉ liên quan đến tiền bạc, mà tham cũng có thể hiện qua việc mê muội chấp nhận ý kiến và quan điểm riêng của mình. Đó là nguyên nhân sâu xa khiến người cố chấp bị chi phối bởi lòng tham chấp.
Đức Phật đã tuyên bố rằng “Do duyên chấp trước nên có xan tham”, nghĩa là “Người phàm thường chấp trước, chấp nhận và bị mê hoặc bởi lòng tham”. Chỉ khi chấp nhận và chiếm lĩnh tâm trí, chúng ta sẽ mãi mãi bị lưu đày trong vòng xoáy của sự phàm trần.
Đức Phật thẳng thắn chỉ ra rằng những người cố chấp sẽ không thể đạt được chứng quả A La Hán: “Ai chấp trước, như Tỳ-kheo, họ sẽ bị ma trói buộc. Ai không chấp trước, họ sẽ được giải thoát khỏi sự ác ma.” Trái lại, những người chấp trước sẽ rơi vào cảnh địa ngục.
Từ vô minh dẫn đến chấp trước
Vô minh và chấp trước, có thể hiểu rằng khi con người ở trong trạng thái vô minh, họ dễ dàng chấp nhận hoặc đồng ý với những điều một cách mù quáng và không suy xét. Do không nhìn thấy sự thật và không hiểu rõ về bản chất thực tế, họ dễ dàng chấp nhận những quyết định và hành động mà có thể gây ra hậu quả không mong muốn.
Ví dụ, trong cuộc sống hàng ngày, khi con người không có sự chánh niệm và không nhìn thấy sự thật, họ có thể mắc phải những hành vi hấp tấp và không suy nghĩ kỹ càng.
Họ có thể chấp nhận những quyết định mà không đánh giá hậu quả và không thể nhận ra rằng những quyết định đó có thể gây ra khổ đau và ràng buộc trong cuộc sống của mình và của người khác.
Do đó, việc giải thoát khỏi vô minh và đạt được trí tuệ sáng suốt là một quá trình quan trọng. Qua việc tu tập và thiền quán, con người có thể loại bỏ sự mê hoặc và duy trì chánh niệm. Khi con người có trí tuệ sáng suốt và không còn ở trong trạng thái vô minh, họ trở nên tỉnh thức hơn và có khả năng suy nghĩ và đánh giá một cách tỉnh táo và chín chắn hơn.
Khi con người không bị mắc kẹt trong vô minh và không chấp trước mà suy xét và đánh giá mọi việc, họ có khả năng nhìn thấy sự thật và lựa chọn đúng đắn hơn trong cuộc sống. Họ không bị dẫn dụ bởi các khái niệm và suy nghĩ mơ hồ mà có thể làm mất đi sự tỉnh thức và sự nhạy bén của tâm trí.
Như đã đề cập trước đó, để giải thoát khỏi vô minh, Phật giáo khuyến khích tu tập thiền quán. Thiền quán giúp loại bỏ sự mê hoặc và duy trì chánh niệm, giúp con người tỉnh thức và nhìn thấy sự thật một cách rõ ràng.
Thông qua việc tu tập, con người có thể tiến gần hơn đến trạng thái giác ngộ, và thông qua sự giác ngộ, họ có thể thoát khỏi sự chấp trước và tìm thấy sự tỉnh thức và hạnh phúc bên trong.
Làm thế nào để từ bỏ hành động chấp trước?
Theo quan điểm của Phật giáo, sự chấp trước – tức là bám víu cứng nhắc vào các kiến chấp và quan điểm cá nhân – là một trở ngại lớn đối với hạnh phúc và an lạc. Mặc dù người ta nhận thức được rằng bỏ đi những chấp trước sẽ giúp cuộc sống tốt đẹp hơn, việc làm được điều đó không hề dễ dàng.
Có hai cách để thoát khỏi sự chấp trước.
- Thứ nhất, phá chấp – nhận diện những gì mình đang bám víu và cố cắt đứt chúng, không để chúng tiếp tục trói buộc.
- Thứ hai, xả chấp – khi thấy chấp trước khởi lên, tìm cách kìm nén nó một cách hợp lý thay vì bám víu vô lý. Xả chấp chỉ làm giảm nhẹ chứ không loại bỏ hoàn toàn.
Phá chấp đòi hỏi nhiều can đảm hơn, vì vậy nên thực hành xả chấp trước, rồi mới có thể cởi bỏ chấp trước. Điều quan trọng nhất là kiên trì – nếu hai lần không được thì thử mười lần, một trăm lần… cho đến khi đoạn trừ chấp trước mới thôi.
Để phá chấp, điều quan trọng nhất là trí tuệ, chứ không phải chỉ đơn thuần nghĩ rằng mình có thể phá chấp. Chỉ khi nào có được tri kiến chân chính, chúng ta mới hy vọng thoát khỏi sự trói buộc vào những nhận thức và quan điểm sai lầm.
Đặc biệt, những người cố chấp thường bị tà kiến làm cho mê muội, nên trước tiên phải biết quán chiếu bản thân, luôn tỉnh thức với những giới hạn của con người.
Ánh sáng của trí tuệ sẽ giúp mở rộng tầm mắt, mở lòng bao dung, và khiến tâm trí linh hoạt hơn trong cách nhìn, cách nghĩ, cách hành xử và cách sống.
Chúng ta xứng đáng sống trong niềm vui và hạnh phúc. Tại sao không bắt đầu bằng cách dùng trí tuệ, kiên trì phá vỡ băng tuyết của sự cố chấp ngay bây giờ?
Muốn giải thoát tâm trí khỏi thói quen chấp trước không phải điều dễ dàng, không thể làm được ngay lập tức hoặc chỉ trong vài ngày. Thay vào đó, chúng ta nên sống từng ngày và buông xả những thứ mà ta có thể buông. Từ từ, chúng ta sẽ có thể giải thoát được từng thói quen chấp trước một cách nhẹ nhàng và dần dần.
Như vậy qua bài viết trên mình đã giải đáp chấp trước là gì? Chỉ khi ta thực sự buông xả, ta mới có thể loại bỏ những thói quen chấp trước trong tâm trí. Điều này giúp ta có thể tha thứ cho người khác và cũng tha thứ cho chính mình, giúp tâm hồn ta trở nên bình an và yên tĩnh hơn.
