Bạn đang quan tâm đến ý nghĩa của thuật ngữ ngũ dục, vậy trong đạo Phật ngũ dục là gì? Theo từ điển Phật học, ngũ dục được giải thích như sau:
Ngũ dục là gì?
Ngũ dục còn được gọi là Ngũ độc tiễn, gồm 5 loại độc hại mà mọi sinh vật từ động đến thần đều có, nếu ta không kiểm soát 5 cảm xúc đó (Nhãn, Nhĩ, Tỷ, Thiệt, Thân), ta sẽ rơi vào nguy cơ bị mất đi đức hạnh và sa chân vào điều ác. Tham lam về Ngũ dục có nghĩa là ta sẽ bị ràng buộc cuộc đời bởi 5 thứ độc hại đó.
Trong kinh quyển Niết Bàn, Bồ tát Ma Ha Tát đã hiểu được bí mật của Ngũ dục và không được vui thích hay tạm nghỉ vì nó. Nếu ta theo đuổi Ngũ dục, ta sẽ giống như con chó gặm xương khô, người nắm lửa đi ngược chiều gió, hay ôm con rắn độc, giấc mơ vừa nhận được đã bị đánh mất, cây trái trên đường mà người ta ném đá, miếng thịt mà bầy chó tranh giành ăn, bọt trên mặt nước, dấu vết trên mặt nước, hoặc giống như một kẻ thù đem ra khỏi chợ để xử tử. Ngũ dục chỉ làm cho ta cảm thấy hư hao và không bền vững.
Trong Kinh Di Giáo của Phật giáo, Phật đã dạy rằng: “Tỳ Kheo các ông! Nếu ta đã có thể an trụ trong giới, ta phải kiềm chế Ngũ căn để không bị mê hoặc bởi Ngũ dục. Ta phải như người chăn trâu, cầm roi để giám sát chúng và không để chúng đi vào lúa mạ của người khác. Nếu ta không kiềm chế Ngũ căn và bị thống trị bởi Ngũ dục, ta sẽ gặp rắc rối nghiêm trọng như khi ko có dây cương để kiềm chế con ngựa điên.”
Ngũ dục gồm những gì?
Ngũ dục hay còn gọi là Ngũ Trần, là 5 sự ham muốn và là năm thứ dục lạc của con người trong cuộc sống đời thường.
- Sắc dục: Muốn sắc đẹp và tìm kiếm những nét đẹp tuyệt vời.
- Thinh dục: Muốn thưởng thức âm nhạc hay và những điều dịu ngọt.
- Hương dục: Muốn trải nghiệm những mùi thơm hấp dẫn.
- Vị dục: Muốn thưởng thức những đồ ăn và thức uống ngon.
- Xúc dục: Muốn trải nghiệm những cảm giác mềm mại và dịu nhẹ.
Ngoài ra, Ngũ dục còn bao gồm 5 thứ sau:
- Tài dục: Muốn kiếm được của cải và vàng ngọc.
- Sắc dục: Tham gia vào thế giới của sắc đẹp và vẻ đẹp tuyệt vời.
- Danh dục: Muốn có được tầm nhìn cao hơn, vị trí xã hội cao hơn, cùng một danh tiếng tốt hơn.
- Thực dục: Muốn thưởng thức đầy đủ những loại thực phẩm ngon miệng.
- Thùy dục: Muốn có được giấc ngủ đầy đủ và thoải mái hơn.
Tuy nhiên, theo Phật giáo, quá mức tham gia vào Ngũ dục có thể dễ dàng khiến con người bị vướng vào những trói buộc và làm mất khả năng kiểm soát và tự do đối với cuộc sống.
Tại sao Ngũ Dục được gọi là năm mũi tên độc
Ngũ dục là năm ham muốn căn bản của con người, tuy nhiên chúng trở thành “năm mũi tên độc” là do chính ta đem chúng ra phục vụ mục đích của mình. Theo Hòa Thượng Tuyên Hóa, “con người, bởi vì không kiềm chế hành động của mình, đã để cho Ngũ dục trở thành tấn bi kỳ diệu. Ngũ dục bao gồm 5 món: tiền tài, sắc đẹp, danh vọng, ăn uống và ngủ nghỉ”.
Người ham của cải và không biết đủ đoạn
Người ham của cải và không biết đủ đoạn. Dù có vàng bạc như núi, họ vẫn không thấy đủ. Cuối cùng, họ đến đời này không mang gì đi được, chỉ mang theo nghiệp đã tạo ra, theo thân mà đi, theo nghiệp mà sống.
Bao nhiêu gương xưa còn đó, nhưng ít ai nhìn mà tỉnh ngộ. Hãy nhìn vào một ông bầu nổi tiếng ở Việt Nam, dù đang ngồi tù, tài sản vẫn tăng hàng nghìn tỉ mỗi năm. Nhưng với cuộc sống tù đày, liệu có hạnh phúc gì so với người nông dân sống giản dị, ăn no ngủ kỹ? Sự khác biệt rõ ràng đến nỗi kể cả trẻ em cũng nhận ra!
Người ham mê sắc đẹp và cho rằng đó là điều quý giá nhất trên đời.
Người ham mê sắc đẹp và cho rằng đó là điều quý giá nhất trên đời. Kết quả là họ không có được gì, hoặc thậm chí thân bại danh liệt, cuối cùng mất hết tất cả. Sắc đẹp ở đây đề cập đến nam nữ.
Nhiều giai nhân tuyệt sắc đã che giấu những tai họa, bởi họ mang kiếp “hồng nhan bạc mệnh”. Trong chữ Hán, chữ “Sắc” có chữ “Dao” ở trên đầu. Bao nhiêu anh hùng đã gục ngã trước mỹ nhân, thân bại danh liệt, nước mất nhà tan. Gương như Đắc Kỷ, Helen vẫn còn đó. Bên trong làn da mịn màng cũng chỉ là máu mủ hôi tanh, có chi để tham luyến?
Nếu một ngày nào đó bạn có thể xem được “Túc Mạng Thông”, bạn sẽ thấy hình ảnh của những Hoa hậu, người đẹp, chân dài… khiến bạn không khỏi kinh ngạc. Tại sao vậy? Bởi vì không có quảng cáo nào của họ không hở hang, không kích thích lòng dục. Hậu quả của tà dâm nặng nề, họ phải chịu đủ thứ tật bệnh, hoa liễu… Chết đi không qua Trung Ấm Thân mà đọa thẳng vào Địa ngục.
Sự họa sắc dục nặng đến nỗi Tổ Ấn Quang đã nói: “Người thời nay hầu hết chết vì sắc dục, rất ít người hưởng được đúng thọ mạng của mình.” Lời nói của Tổ liệu có phải là điều đáng sợ không?
Người theo đuổi danh vọng
Người chấp trước danh vọng: Nhiều người mong muốn trở nên nổi tiếng và được ngưỡng mộ bằng mọi cách, từ việc thực hiện những công trình danh giá đến việc trở thành nhà chính trị, giáo dục, hay từ thiện. Tuy nhiên, cuối cùng, họ vẫn không thể tránh khỏi cái chết.
Sự tham vọng này đã gây ra nhiều hậu quả đáng sợ cho con người, đặc biệt trong thời đại sống ảo hiện nay. Mọi người đều muốn nổi tiếng và coi mình là trung tâm vũ trụ, nhưng họ lại không biết rằng danh vọng chính là nơi hấp dẫn của tạo vật và quỷ thần.
Những ai có danh tiếng mà không xứng đáng sẽ chỉ tự chuốc họa vào thân. Chỉ cần kiên nhẫn, ngày danh tiếng sẽ đến, không cần phải cố gắng quá mức.
Tuệ Tâm nhớ lại một chính trị gia nổi tiếng vài năm trước, người mà nhiều người ngưỡng mộ. Rốt cuộc, ông ta bị bắt và tống giam vì nhiều tội ác. Khi ông ta mới bắt đầu nổi tiếng, một nhà ẩn tu đã cảnh báo rằng liệu ông ta có giữ được cuộc sống hay không nếu tiếp tục theo đuổi.
Hóa ra, lời cảnh báo ấy không sai. Sức mạnh của danh vọng đã làm mê hoặc con người đến mức độ đáng sợ. Những người tu học Phật giáo nên cẩn trọng trước sự hấp dẫn này.
Người chấp trước ăn
Người ham mê ẩm thực: Nhiều người cho rằng thực phẩm quý giá và đặc sản là những món ăn bổ dưỡng nhất, giúp cường thân và sống lâu. Tuy nhiên, họ không biết rằng việc thưởng thức những món ăn này có thể dẫn đến nhiều bệnh tật, từ béo phì, bệnh cao huyết áp đến tiểu đường. Kết quả, họ lại chết sớm hơn và phải đối mặt với Diêm Vương.
Dù là món ăn hảo hạng hay thức ăn bình dân, sau khi nuốt vào cổ họng, chúng đều giống nhau. Qua một đêm ngủ dậy, những thức ăn ngon hay dở đều biến thành chất thải hôi thối. Vì vậy, chúng ta nên biết ơn vì có đồ ăn và không phân biệt ngon dở.
Nhìn sang châu Phi, chúng ta mới thấy rằng có đủ ăn, mặc, uống là một ân huệ lớn. Những người chỉ chú trọng vào ăn uống sẽ tự làm khổ mình bởi sự phân biệt món ăn ngon dở. Họ thường không hài lòng với những gì mình ăn và dễ bực dọc, gây ra phiền não. Liệu điều này có đáng không?
Những người ham ăn ngon và săn tìm đặc sản trên đời cuối cùng chỉ tìm thấy sự hư không trong bụng và trong tâm. Họ càng ham muốn, càng dễ bị thất vọng và phiền não. Nếu biết kiềm chế hương vị, ta sẽ có được sức khỏe tốt hơn và tâm bình an hơn.
Người chấp trước ngủ
Người hay ngủ quá: Họ có thể để bỏ qua sự nổi tiếng, sự giàu có và thực phẩm, tất cả những thứ khác, và không ham đua để đạt được nhưng vẫn thèm muốn giấc ngủ. Nếu họ ngủ vào ban ngày và ban đêm, và dành cả ngày để nghỉ, thì điều này làm cho họ trở nên lười biếng và không có đóng góp xã hội.
Nếu họ dành cả đời để tìm hiểu cảm giác thích thú của giấc ngủ, họ sẽ không sống được một cuộc sống ý nghĩa. Người hay ngủ quá được xem là lười biếng và không muốn làm việc chăm chỉ để đạt được mục tiêu của mình.
Trong ngũ uẩn, ham ngủ được cho là sự thứ 3, che giấu ích lợi và tình cảm, không sinh kết quả tốt đẹp. Có câu ngạn ngữ nói rằng: Sức khỏe, sắc đẹp, danh vọng, thực phẩm và giấc ngủ là tất cả những thứ quan trọng trong đời sống. Nếu ai quá dành quá nhiều thời gian để nghỉ ngơi thì một ngày nào đó họ sẽ gặp khó khăn và không có cách nào để tránh.
Cách đối trị Ngũ Dục trong Phật giáo
Khi lòng bị tham lam và ảnh hưởng bởi những cám dỗ của đời sống vật chất, phương pháp chung để buông bỏ, giải quyết là tập trung vào bốn nguyên tắc chính: sự vô hạn, sự khổ đau, vô thường và sự vô ngã. Bằng cách quan sát và nắm vững các nguyên tắc này, ta có thể giải quyết vấn đề và tìm ra giải pháp hữu hiệu cho những áp lực của đời sống.
Bất tịnh là sự hiểu rõ rằng cơ thể, tâm trí và môi trường xung quanh không hoàn toàn trong sạch:
Cơ thể không sạch: Chúng ta cần phải thận trọng trong việc đánh giá bản thân và những người khác dựa trên vẻ ngoài của họ. Dưới da của mỗi người, có những thứ như thịt, xương, máu, phân, nước tiểu và nhiều chất thải khác. Tuy nhiên, những việc bẩn này vẫn thường được phát tán bên ngoài. Nếu chúng ta suy nghĩ sâu hơn, ta thấy rằng cơ thể của con người không thực sự đáng yêu.
Tâm trí không sạch: Khi tâm trí bị che phủ bởi tham lam và nhiễm bẩn, nó trở nên xấu xa và khó chịu giống như một cái hồ nước bị tràn đầy bùn đất. Trong trạng thái này, tâm trí của con người không thể hình dung ra cảnh quan tuyệt đẹp của thiên nhiên.
Nên nhớ rằng “Tập tu chớ phí công đức, lòng phải thanh tịnh mới thông minh được.” Những người tìm kiếm tu hành cần lưu ý để loại bỏ các suy nghĩ và mong muốn phiền não và ý thức thấp kém.
Môi trường không sạch: Môi trường sinh thái này được đầy đặn bằng bùn đất, đá, gai và nhiều chất thải khác, cùng với một số lượng lớn các sinh vật sống đang khao khát và tràn đầy sự bẩn thỉu. Vì vậy, không có gì đáng để thèm muốn ở trong cảnh tượng thế này được gọi là “Cõi U minh đục mịch.”
Khổ
Để hiểu rõ hơn về khổ đau, chúng ta cần xem xét khổ đau từ ba góc độ khác nhau:
- Khổ đau của thân thể:
Đây là cảm giác khó chịu và đau đớn mà chúng ta cảm nhận trực tiếp qua cơ thể. Các bệnh tật, sự già đi, sự nóng lạnh, đói khát và những khó khăn vật chất khác khiến cho chúng ta cảm thấy phiền lòng và không thể vui vẻ thoải mái được.
- Khổ đau của tâm hồn:
Đây là cảm giác lo lắng, buồn chán, lo âu chất chứa trong tâm hồn chúng ta. Nó có thể phát sinh từ những suy nghĩ tiêu cực, áp lực từ cuộc sống, những kí ức đau buồn, và những suy nghĩ không tốt về tương lai. Nếu không biết cách xử lý những khổ đau trong tâm hồn, chúng ta dễ dàng trở nên kém thông minh và khổ sở.
- Khổ đau từ hoàn cảnh:
Đây là những trải nghiệm khó khăn và vất vả do cuộc sống mang lại. Những khó khăn ấy có thể bao gồm những cơn bão tố, những ngày nắng nóng, cuộc sống kém may mắn và những cảnh tượng bi thảm. Hàng ngày, ta đều bị đối mặt với những tình huống khó khăn này, khiến cho ta cảm thấy đau khổ và mệt mỏi.
Vô thường
Không vĩnh cửu, tất cả đều vô thường. Sự thất thường này tiếp nhận ba khía cạnh sau đây:
- Thân thể không bền vững:
Thân thể đang bị thời gian và sức khỏe tiêu tan, khiến cho chúng ta sẽ phải đối mặt với cái chết. Như bài thơ của người xưa đã nói “nhớ lại thời điểm còn tuổi trẻ, tràn đầy sức sống, giờ chìm vào sự phai dần, cắt rụng những dòng tóc bạc đi”. Các nhân vật lịch sử giàu có và mỹ nhân như Văn Chủng, Ngũ Tữ Tư, Tây Thi, Trịnh Đán cũng bao giờ cũng phải đối mặt với tử thần.
- Tâm trí vô thường:
Tâm trí của chúng ta luôn thay đổi, tùy thuộc vào những cảm xúc khác nhau, từ sự vui mừng đến sự buồn bã, từ sự giận dữ đến sự thoải mái. Tuy nhiên, những suy nghĩ này là hư không như bọt nước.
- Cảnh vật vô thường:
Không chỉ các tình huống cuộc sống xung quanh thay đổi liên tục, mà ngay cả sự vui vẻ cũng là thất thường. Cái ngon miệng đã qua con đường của họ cũng trở thành không; những cuộc gặp gỡ có tình thân giữa gia đình cũng có ngày tàn; những bữa tiệc vui nhộn sẽ kết thúc và những cuốn sách thú vị sẽ hết trang.
Sự vô ngã
Vô ngã có nghĩa là không có sự tồn tại của bản thân, không tự chủ. Điều này áp dụng cho ba khía cạnh của cuộc sống: thân vô ngã, tâm vô ngã và cảnh vô ngã.
- Thân vô ngã:
Thân thể của chúng ta là không cố định, không tồn tại mãi mãi. Bất kể chúng ta là ai, bao lâu nữa thì thân thể của chúng ta cũng sẽ già đi và chết đi. Ngay cả với những thần tiên cũng chỉ giữ được sắc thân trong một thời gian nhất định.
- Tâm vô ngã:
Tâm hồn của chúng ta cũng là không cố định, không tự chủ. Những suy nghĩ và cảm xúc của chúng ta thay đổi liên tục và không thật sự chân thật. Sự tham nhiễm, niềm buồn, giận dữ, sự vui sẻ đều chỉ là những hư không.
- Cảnh vô ngã:
Cảnh vật xung quanh chúng ta cũng là không cố định, không tự chủ. Chúng ta sống trong một thế giới luôn đổi thay trong từng giây phút, các thành phố trở thành đống đổ nát, những cánh đồng trở thành biển cả. Tất cả đều bị sự thiêu đốt của sự sống và sự diệt vong khiến chúng ta không thể kiểm soát được.
Chúng ta sống trong những điên đảo, và chính lẽ vô ngã có thể giúp chúng ta đối diện với sự khổ đau đó. Đức Phật dạy chúng ta sử dụng bốn pháp để đối diện với bốn điên đảo đó. Bởi vì nếu ta không có trí tuệ, ta sẽ cảm thấy khổ đau đối với điều bình thường, và chúng ta sẽ mãi bị vướng mắc vào những điên đảo đó.
Tổng kết lại, qua bài viết này chúng ta đã cùng tìm hiểu ý nghĩa của thuật ngữ “NGŨ DỤC là gì” trong đạo Phật thông qua thông tin từ từ điển Phật học. Hy vọng những kiến thức này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm này trong Phật giáo.
Bài viết có tham khảo một số thông tin tại:
- https://www.niemphat.vn/tudien/ngu-duc.html
- https://kinhnghiemhocphat.com/2021/07/ngu-duc-la-gi.html
- https://phatgiao.org.vn/cach-doi-tri-su-tham-dam-ngu-duc-ma-nguoi-phat-tu-can-biet-d72528.html
